Gepubliceerd op 5 november 2022 | Laatst aangepast op 5 juli 2024
Op en rond 5 november gaat in het Verenigd Koninkrijk de fik erin. Bij grote vreugdevuren op het strand of in het dorp of stad wordt er genoten van een hapje, drankje en de gezelligheid. Daarom staat deze dag ook wel bekend als Bonfire Night, maar de officiële benaming is Guy Fawkes Night. Deze dag wordt vaak afgesloten met een prachtige vuurwerkshow.
Remember, remember
The fifth of November
Gunpowder, Treason and Plot
I see no reason
Why Gunpowder treason
Should ever be forgot
Kortgezegd herdenken de Britten op 5 november de mislukte aanslag in 1605 op het Parlement en koning James Stuart. Maar dan denk je misschien: wie is Guy Fawkes dan en waarom herdenken ze dit met vuur en vuurwerk? Lees dan dit artikel om meer te weten van deze Britse traditie en waar je dit het beste kan gaan vieren. En dan maakt het niet uit of je het nu Guy Fawkes Night, Guy Fawkes Day, Bonfire Night of Firework Night noemt.
Wie is Guy Fawkes?
Guy Fawkes is in 1570 geboren in York als zoon van zijn protestantse ouders Edward en Edith Fawkes. Zijn vader stierf op zijn achtste, waarna zijn moeder opnieuw trouwde, nu met de katholieke Dionis Baynbrigge. Waarschijnlijk is hij dus door invloed van zijn stiefvader bekeerd. Het huis wat hij van zijn vader had geërfd verkocht hij en met dat geld vertrok hij in 1592 naar de Lage Landen. Hier vocht hij als soldaat voor de Spanjaarden tegen de protestantse vijand. Later vecht hij ook nog in Frankrijk. In deze tijd neemt hij een nieuwe naam aan, het Italiaanse Guido.
Als Guido Fawkes reist hij naar Spanje, waar hij steun voor een katholieke opstand in Engeland probeerde te regelen. Dit lukte hem echter niet, hier ontmoette hij echter wel Thomas Wintour. Wintour had dezelfde ideeën als Fawkes en is de neef van Robert Catesby. Eenmaal terug in Engeland wilde Robert Catesby zijn kennis van buskruit graag inzetten voor het Gunpower Plot, waarover iets verderop meer.
Tegenwoordig kennen we het gezicht van Guy Fawkes vooral van de maskers van protestgroepen zoals de Occupybeweging. Dit kwam nadat het was gebruikt in de strip V for Vendetta (1982), die in 2005 is verfilmd.
Waarom het Gunpowder Plot?
Hendrik VIII had het gehad met het strenge katholicisme, hij wilde scheiden, maar dat mocht niet van de paus. De oplossing? Je eigen kerk opzetten, en zo werd het staatshoofd van Engeland vanaf 1534 ook het hoofd van de Protestantse Kerk van Engeland. Onder zijn gezag ging de Reformatie over Engeland. Na Hendrik kwam Edward VI, die de hervorming gewoon doorzetten. Zijn zus, Mary, die na hem op de troon kwam, was echter Katholiek, onder haar kwamen zelfs velen protestanten op de brandstapel. De omgekomen burgers en geestelijken worden later als martelaren gezien.
Toen haar zus Elizabeth I het stokje echter over nam na Mary haar dood kwam het Protestantisme weer helemaal terug. De katholieken moesten in het geheim hun geloof uitvoeren.
Wanneer Elizabeth I zonder kinderen sterft, neemt haar neef James VI van Schotland het in 1603 over (als James I). Hij had ook niets op met het katholieke geloof en beval alle katholieke priesters het land te verlaten. In 1604 tekent James een vredesverdrag met het katholieke Spanje. Alle hoop dat Spanje Engeland aanvalt vervliegt voor de katholieken.
Wat was het Gunpowder Plot?
Onder de adel was het katholicisme nog heel gewoon. Op 20 mei 1604 ontmoeten een aantal hoge heren elkaar in de pub Dog and Duck, Strand, Londen. Robert Catesby sprak hier af met Thomas Percy, John Wright, Thomas Winter en Guy Fawkes. Catesby had al eens in 1601 een aanslag proberen te plegen op Elizabeth I, maar dit mislukte. Hij wilde graag een nieuwe poging doen om de protestante monarch omver te werpen. Iedereen zwoor op een gebedenboek dat ze mee zouden werken. Uiteindelijk zouden er nog meer samenzweerders zich aan het complot toevoegen, zodat ze uiteindelijk met dertien waren.
Het idee was om het Palace of Westminster op te blazen tijdens de opening van het parlement. Dan zouden alle protestante politici, koning James I en zijn opvolger aanwezig zijn. Daarna zou het land in chaos zijn en konden ze een katholieke opstand organiseren. Dit zou vanuit de Midlands gebeuren, waar ze Elizabeth, de dochter van de koning, zouden gijzelen en haar op de troon neerzetten. Natuurlijk zou dit gebeuren met een katholiek die voor haar regeert.
De uitwerking
Aan buskruit was makkelijk te komen, door het einde van de oorlog met Spanje was hier nu meer dan genoeg van over. Thomas Percy huurde eerst een huis dichtbij de Palace of Westminster, maar kon later de perfecte plek huren. Er kwam een kamer onder het House of Lords. Het Houses of Parliament was destijds een verzameling van o.a. vergaderzalen, winkels en appartementen. Hierdoor vielen de heren niet op. Het buskruit konden ze langzaam daar verzamelen, en verstoppen onder brandhout. Guy Fawkes had ervaring met buskruit en was dus de beheerder ervan en de man die het complot uiteindelijk moest afmaken.
Verraad
Een van de leden wilde zijn kennis Lord Monteagle, een katholieke sympathisant, redde van de explosie. Het is onduidelijk wie van de leden van het verbond hem een brief schreef (waarschijnlijk zijn zwager Francis Tresham), maar dit stond erin: ‘Mijn Heer, uit liefde voor sommige van uw vrienden zorg ik voor uw behoud. Daarom adviseer ik u als u uw leven lief heeft, een excuus te bedenken om uw aanwezigheid bij dit Parlement af te schuiven, want God en de mens zijn overeengekomen om de goddeloosheid van deze tijd te straffen… zij zullen een vreselijke klap krijgen in dit Parlement en toch zullen zij niet zien wie hen pijn doet.’
Monteagle bracht hij hem naar de graaf van Salisbury, die gelijk James I informeerde. Een bediende van Monteagle waarschuwde Robert Catesby, maar die vond de informatie in de brief zo vaag dat hij geen bedreiging van zijn plannen zag.
Wat gebeurde er op en na 5 november 1605?
James I hoorde van de brief die Lord Monteagle had gehad, met daarin vaag de plannen om het parlement iets aan te doen. Vanwege de opening van het parlementaire jaar op 5 november moest er in de nacht ervoor een huiszoeking in de kamers van Palace of Westminster plaatsvinden.
Daar troffen ze iemand een hoop brandhout aan en iemand die zei dat hij John Johnson heet. Wel gek maar niet verdacht genoeg. Tot ze hoorde dat Thomas Percy deze ruimte huurde. Ze gingen terug en prikte in het brandhout, er bleken 36 vaten buskruit onder te liggen. John Johnson bleek ook nog eens lonten bij zich te hebben. Al snel bleek deze man geen John Johnson te heette, maar Guy Fawkes. Agenten arresteerde hem gelijk, en ook voor Thomas Percy ging er een arrestatiebevel uit.
Gevangenschap
Guy Fawkes werd dagenlang gemarteld totdat hij uiteindelijk brak, hij gaf de plannen prijs en ook namen van zijn mede complotgenoten. Velen zaten al in het noorden van Engeland. Drie samenzweerders werden gedood tijdens de arrestatie (waaronder Catesby en Percy), de acht andere zijn opgepakt. Ze zijn gevangen gezet in de Tower of London en veroordeeld tot wegens hoogverraad. Ze moesten een verschrikkelijke executie ondergaan, waarbij ze eerst zijn opgehangen, daarna (nog levend) ontdaan van hun geslachtsdelen en ingewanden en daarna onthoofd. Beulen vierendeelde dan hun lichaam zodat alle stukken publiekelijk tentoongesteld konden worden. Guy Fawkes had het ‘geluk’ dat hij tijdens de ophanging gelijk zijn nek brak, waardoor hij de rest niet meer mee heeft hoeven te maken.
Hoe is Bonfire Night ontstaan?
In januari 1606 keurde het Britse parlement een wet goed waarin stond dat op elke 5 november er een openbare dankzegging aan de Almachtige God gegeven moest worden. In elke kerk kwam er vanaf dan een dienst ter ere van God, omdat die de Engelsen hielp. In het begin waren dit vooral anti-katholieken preken, maar langzaam aan kwamen daar kanonschoten, vreugdevuur en vuurwerk bij.
De vreugdevuren schijnen er namelijk ook te zijn geweest toen het nieuws bekend werd van het verijdelde complot.
Het verhaal van het Gunpower Plot raakt steeds bekender en wordt ook verwerkt in toneelstukken. Aan het einde van de 17e eeuw worden er poppen van de paus verbrand boven de vreugdevuren. Eind 18e eeuw vechten de Britse katholieken echter mee in de Franse Revolutie, en ook de paus staat aan dezelfde kant als de rest van de Britten. Misschien dat daarom vanaf 1800 er steeds vaker een pop van Guy Fawkes verschijnt boven de vreugdevuren in plaats van de paus. Inmiddels is de band met het geloof volledig weg en wordt Bonfire Night door iedereen gevierd, katholiek of protestant.
Hoe vier je Guy Fawkes Night?
De Britten vieren dus al meer dan 400 jaar Guy Fawkes Night. Tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw vierde de Britten dit vooral lokaal. Vanaf het eind van de zomer sprokkelde buurtgenoten al het hout bij elkaar om begin november een groot vuur te kunnen aansteken.
Vuurwerk
Ook steekt iedereen in die tijd veel vuurwerk af, ook door kinderen. Het vuurwerk herinnert aan het buskruit dat door de samenzweerders onder de Houses of Parliament is geplaatst. Met een kruiwagen en een stropop (Gay Fawkes) haalden kinderen geld op voor vuurwerk onder het mom van: ‘Penny for the guy’. Sinds vuurwerk verkopen aan kinderen sinds 2004 verboden is, is dit verdwenen. Tegenwoordig zijn er in veel plaatsen publieke vuurwerkshows waar iedereen van kan genieten (soms tegen betaling).
Er zijn ook meer algemene vreugdevuren, niet meer op iedere straathoek. Soms worden hierop nog steeds poppen van stro verbrand.
Eten
Bij zo’n gezellig avondje hoort natuurlijk ook lekker eten. Een Toffee-appel (een appel met een karamel korstje) hoort bij iedere Guy Fawkes Night. In het noorden van Engeland eten ze ook graag Parkin, een soort gembercake. Op het vreugdevuur proberen de Britten ook graag worstjes en aardappelen gaar te grillen.
Waar zijn de beste Bonfire Nights?
Er zijn vele grote evenementen in Groot-Brittannië op en rond 5 november. De meeste zijn in Engeland, maar ook in Wales en Schotland wordt Guy Fawkes Night gevierd. In Noord-Ierland ligt de oorsprong van het feest gevoelig en zijn er geen grote festiviteiten op deze dag. Zij houden vaak met Halloween al vreugdevuren.
1. Lewes, East-Sussex
In Sussex zijn de feesten extra geladen, omdat ze hier ook de martelaren herdenken die door Mary I zijn omgebracht. De 17 protestantse martelaren kwamen in Lewes op de brandstapel tijdens het bewind van ‘Bloody Mary’ in de 16e eeuw. Je kunt dus wel bedenken dat Guy Fawkes Night hier een extra groot feest is. Er is niet alleen een vreugdevuur en vuurwerk, maar ook een processie met fakkels, verkleden mensen en grote poppen.
Meer informatie: www.lewesbonfirecelebrations.com
2. Alexandra Palace, London
In Londen zijn er meerdere festiviteiten tijdens Bonfire Night, die op Alexandra Palace is de grootste. Op deze locatie vieren de Britten al zo’n 150 jaar groots feest. Naast vuurwerk kun je hier tegenwoordig tegen betaling ook genieten van attracties, zoals een ijsbaan, muziek, films en een biertent. Het is zo’n groot feest dat ze het verspreide over twee dagen.
Meer informatie: alexandrapalace.com en fireworks.london
3. Leeds Castle, Kent
Bij Leeds Castle maken ze ook een groot spektakel van Guy Fawkes Night. Onder de noemer van Leeds Castle Fireworks Spectacular is er het hier een heel weekend genieten van een licht-, projectie-, geluid- en vuurwerkshow. Een indrukwekkend geheel met een prachtig kasteel als decor. Hiermee is het één van de grootste shows tijdens deze Bonfire dagen.
Meer informatie: leeds-castle.com
4. Ottery St Mary, Devon
In Ottery St Mary vieren de inwoners Bonfire Night op een speciale manier. Tijdens The Tar Barrels event besmeren bewoners een vat van de lokale pub met teer en zetten dit in vlam. Of dit nog niet spectaculair genoeg is, wordt deze nog door de straten van het dorp getrokken.
Meer informatie: www.tarbarrels.co.uk
5. Newcastle, Tyne and Wear
Ook in het noorden van Engeland wordt Bonfire Night ook gevierd, zo ook in Newcastle. Bij het Romeinse fort Segedunum kun je op deze unieke plek genieten van het vuurwerk. Voor degene die vroeg komen kunnen vanaf vier uur ook nog gratis genieten van het museum.
Meer informatie: segedunumromanfort.org.uk/whats-on/fireworks-at-the-fort
Meer informatie
Lees hier meer over Britse tradities.
