Gastblog: Staithes in het North York Moors, Yorkshire

Gepubliceerd op 6 november 2021 | Laatst aangepast op 13 september 2024

Sierd Jan Tuinstra bezoekt het Verenigd Koninkrijk regelmatig. Het liefst trekt hij te voet door de prachtige natuur van het land. Daarnaast heeft hij een speciale interesse in de lokale geschiedenis en archeologie. In deze blog bezoeken we Staithes in het North York Moors, Yorkshire met hem.

Staithes, North York Moors, North Yorkshire

“There was every range of colour and intensity of light and dark, from the shadowy crowded alleyway to the spread of the sea. A poet should have written his sagas there. Why did no painter paint it as it was then? Its life ranged from the highest pitch of spiritual ecstasy to the depths of sordid tragedy. There was no such village on all the English shores. A place and a people apart.”
Laura Knight, Oil Paint and Grease Paint, autobiography of Laura Knight, London 1936, Pag.75.

Staithes is een klein havenplaatsje aan de Noordzeekust, in de noordoosthoek van het North York Moors National Park. Gelegen aan een riviermonding en ingeklemd en verborgen tussen hoge rotsen is het zeer fotogeniek. Maar de eerste indruk is niet meteen overweldigend. Via de hoofdweg komt de bezoeker namelijk het hoger gelegen, 19^e-eeuwse gedeelte van Staithes binnen en wordt dan verder geleid naar een grote parkeerplaats. Maar des te groter de verrassing voor de bezoeker als je vanaf daar naar de oude haven afdaalt en het oude Staithes binnenwandelt. Voor een echt overweldigende eerste blik is het het overwegen waard om vanuit het noorden via de Cleveland way of het English Coast path naar de plaats te lopen. En over wandelen gesproken, Staithes is ook een prima uitvalsbasis voor lokale wandelingen, langs de kust of het binnenland in.

Beroemde inwoners van Staithes

De bekendste voormalige inwoner van Staithes is de 18^e-eeuwse Engelse ontdekkingsreiziger James Cook, bekend vanwege zijn reizen in de Stille Oceaan. Het aan het begin van de High Street staande Staithes Heritage Museum geeft ruim aandacht aan deze beroemde bewoner van Staithes.

Maar eigenlijk zou die eer moeten gaan naar Laura Knight. James Cook bracht namelijk nog geen twee jaar door in Staithes, vanaf zijn 16^e, als leerling kruidenier, lang voordat hij een beroemd ontdekkingsreiziger zou worden. Het enige wat gezegd kan worden is dat Cook in Staithes voor het eerst in contact kwam met de zee.

kustlijn North York Moors, North Yorkshire — *Ook als toerist kun je in contact komen met de zee: opkomend tij op het rotsstrand naast de haven.*

Laura Knight woonde vanaf haar 17^e tot haar 30^ste in Staithes en groeide tijdens haar leven uit tot een van de belangrijkste Engelse impressionisten. Volgens haarzelf waren de jaren in Staithes een belangrijke vormende periode in haar ontwikkeling. Het citaat boven aan de pagina komt uit haar biografie en brengt duidelijk over hoezeer zij onder in indruk was van Staithes. Dankzij haar werd Staithes in het begin van de 20^e eeuw een trekpleister voor kunstenaars, de zogenaamde Staithes Group. Daarna volgden al snel de toeristen. En ook nu nog zijn er diverse studio’s en galerijen in Staithes. Vrij te bezoeken, met leuke exposities.

Geschiedenis van Staithes

Vergeleken met vele van de naburige plaatsen is Staithes niet erg oud. De eerste vermelding van Staithes als plaats dateert uit 1417. Daarvoor was het niet meer dan een aanlegplaats voor een verder het binnenland in gelegen dorp Seaton. Dit dorp werd in de late middeleeuwen verlaten ten gunste van Staithes. Waarschijnlijk werd de handel langs de kust steeds belangrijker en veel ondernemende mensen verhuisden naar het haventje aan zee, van waaruit het veel makkelijker was om mee te profiteren van de nieuwe mogelijkheden die de zee hen bood. Seaton verdween, alleen de kerk heeft nog een tijd gefunctioneerd. Maar uiteindelijk verdween ook de kerk. Nu is het enige wat nog aan Seaton herinnert Seaton Hall, een herenhuis, opvolger van de residentie van de middeleeuwse heer van Seaton.

Rond 1800 was Staithes één van de belangrijkste visserijhavens aan de Noordzeekust.

Niet altijd een even veilige plek trouwens, want stormen hebben verscheidene malen delen van Staithes in zee laten verdwijnen. Zo heeft het nu als Captains Cooks cottage bekend staande huis maar zeer weinig te maken met de ontdekkingsreiziger. De enige verbinding is het feit dat dit huisje gebouwd is van stenen die afkomstig waren van de groentewinkel waar Cook werkte en die in 1745 door een storm werd weggespoeld. In het rampjaar 1953 is ook Staithes getroffen en verdween onder meer de voorkant van de Cod and Lobster Inn in de golven. Volgens de overlevering vonden de vissers het echter vooral erg dat de biervoorraad richting zee wegdreef.

Daarna zijn de huidige havendammen aangelegd, en sindsdien is de schade beperkt gebleven.

Met de komst van de spoorweg in de 19^e eeuw ontstond een nieuw gedeelte van Staithes boven op de rotsen, min of meer op de plek van het voormalige Seaton. Ironisch genoeg leidt de introductie van de stoommachine ook tot de teloorgang van Staithes als vissershaven, want de met stoom aangedreven vissersboten worden al snel te groot voor de haven.

Tegenwoordig ademt Staithes nog wel de sfeer van een vissershaven, maar er zijn nog maar een paar vissers die zich beroepsmatig bezighouden met de visvangst. Wel huisvest Staithes nog een reddingboot die regelmatig uitrukt. Maar het spoor is ondertussen weer verwijderd. Toerisme is nu de belangrijkste inkomstbron en van de huizen is een groot deel in gebruik als vakantiehuisje.

Desondanks komt het niet heel toeristisch over en is over het algemeen ook niet erg druk. De meeste mensen lopen door de High Street naar de haven, lopen één van de vele winkeltjes in, of kijken uit over zee en gaan iets eten of drinken in een tearoom aan de High Street of in het restaurant pal aan de haven, de (herstelde) Cod and Lobster.

Cod and Lobster, North York Moors, North Yorkshire — *De Cod and Lobster.*

Yards, Garths en Passages

Het werkelijk leuke in Staithes is door het plaatsje dwalen. Ontdek de vele kronkelende steegjes, hofjes en paden met hun wirwar van schijnbaar lukraak op elkaar gestapelde huizen die Staithes rijk is. Plaatselijk bekend als Yards, of Garths of Passages. Er zijn er voor een relatief kleine plaats als Staithes een groot aantal te ontdekken. Het vergt wel enig klimmen en dalen, aangezien Staithes tegen de steile kusthellingen is aangelegd. En daar was voor brede of rechte toegangswegen geen plek.

Buitenstaanders konden hier maar moeilijk wegwijs worden, wat voor een haven als Staithes met zijn traditie van smokkelen een groot voordeel was. Men had geen behoefte aan bezoek van een douane inspecteur. Heel toepasselijk heet een van de moeilijker te bereiken huisjes dan ook Smuggler’s Den. Voor de moderne bezoeker levert het laveren door de steegjes mooie doorkijkjes op. En de namen van de steegjes zijn vaak wonderbaarlijk, zoals Dog’s Loup (de smalste steeg in Engeland), High Barris, Slippery hill en Gun Gutter.

De Gun gutter is een voormalige beek die heel toepasselijk zijn oorsprong vind in de Devil’s Breeches… Van Dog’s Loup doet het verhaal de ronde dat kinderen deze doorgang gebruikten om uit de handen van de enigszins gezette lokale politieman te blijven.

Sommige namen zijn duidelijk over de (oorspronkelijke) functie van de genoemde buurt, zoals Barber’s yard, Boathouse yard of Church Street. Daarbij slaat de naam van Church Street dan weer niet op de in de straat gelegen kapel, maar op de voormalige kerk in Seaton die via deze route te bereiken was.

Soms lopen de steegjes dood, en soms lijken ze dood te lopen, maar blijken dan toch via een lage doorgang weer op een andere steeg uit te komen. En soms loop je bijna iemands achtertuin in… Maar over het algemeen zijn deze goed herkenbaar afgesloten met hekken, deuren of bordjes. We hebben ons best gedaan ze allemaal te ontdekken, de naam te achterhalen en op de kaart te zetten. Of we daar honderd procent in geslaagd zijn, is natuurlijk de vraag. Aanvullingen en correcties zijn altijd welkom.

Illusion Trail

Om de bezoekers de steegjes in te lokken en het artistieke verleden en heden van Staithes te benadrukken is in 2014 het Staithes Illusion Trail bedacht. Uitgevoerd door artiest Paul Czainski, zijn er door heel Staithes heen op huizen en muren door de artiest een aantal illusies gecreëerd. Zo geschilderd dat het op het eerste gezicht drie dimensionale beelden lijken te zijn. Het idee is mede ingegeven door de kleine gevelstenen die sommige huisjes in Staithes van oudsher bezitten. Laura Knight wordt in deze serie illusies geëerd met haar eigen portret, want ook in Staithes zelf beseffen ze steeds meer wat ze aan Laura Knight te danken hebben.

Er zijn tien illusies te vinden in Staithes, waarvan acht officiële en twee extra die de artiest op zijn eigen huis heeft geschilderd. Met enige moeite zijn ze allemaal te vinden, zie de collage van deze illusies in dit artikel. En de zoektocht is een erg prettige manier om een dagje in Staithes rond te dwalen. Om het voor een toekomstige bezoeker spannend te houden, gaan we op de locaties niet verder in.