Gepubliceerd op 2 april 2020 | Laatst aangepast op 5 juli 2024
Het is vrijdag 5 december en mistig in Londen, erg mistig. Dat is wel vaker zo, dus niets raar. De Londenaren gaan door met leven, zo ver dat kan tenminste. Want je ziet geen hand voor ogen. Het kwam als een muur Londen binnen en het zal nog enkele dagen duren. Het is 5 december 1952 en deze mist zal bekend worden als The Great Smog of London 1952 (De grote smog van Londen).
Het was geen gewone mist, maar gemengd met industriële rook en chemicaliën, oftewel smog. Dat betekent dat het schadelijk is voor mens en dier, en dat hebben de Londenaren geweten. Al tientallen jaren doodt smog de stedelingen, maar de smog bleef toen steeds maar een dag hangen. Nu bleef het van 5 december tot en met 9 december, waardoor er uiteindelijk naar schatting 12.000 mensen stierven. Tijdens de vijf dagen en de drie weken erna stierven er al 4.000 mensen, de rest volgde later. Dit waren voornamelijk ouderen, zeer jonge kinderen en degene die al een slechte gezondheid hadden.
Londen 1952
In de jaren vijftig kwamen er steeds meer diesel bussen in de Britse hoofdstad, deze namen de plaats in van de schonere trams. Op 5 juli 1952 is de laatste elektrische tram vervangen door een dieselbus. Er rijden eind dat jaar zo’n 8000 bussen in Londen. Praktischer dan een tram, maar niet schoner.
Londen is dan toch al een echte industriële stad. De Tweede Wereldoorlog ligt achter de rug en er moet geproduceerd worden. Beschadigde gebouwen herstellen of opnieuw opbouwen. Door met leven. Maar de huizen worden nog warm gestookt met kolen en ook de fabrieken gebruiken kolen om alles op gang te houden. Vooral de energiecentrales veroorzaken een groot deel van de smog. Deze stonden in het centrum van de stad. De koningin schijnt haar bedenkingen hierover al eens hebben gedeeld, maar dat mocht niet baten.
De Britse regering was gewaarschuwd, in 1948 was er in Donora, Pennsylvania, Amerika ook een grote smogoverlast. Er vielen veel doden, waardoor er in 1950 een internationale conferentie over luchtvervuiling was in Amerika. Hier waren ook Britse afgevaardigden aanwezig, die de conclusies door hebben gegeven aan de Britse regering. De belangrijkste oplossing: rookvrije zones in de stad. Minister Harold MacMillan hield dit echter tegen in Londen, de kolen waren te belangrijk voor de economie. Het land had schulden, dat betaalden ze af door hun beste kool overzees te verkopen. Dat betekende dat de slechte kolen in de Britse huishoudens werden verbrand.
De waarschuwingen waren niet helemaal voor niets. Wanneer de winter er aan komt in 1952 worden mensen met astma en bronchitis door doctoren geadviseerd om Londen te verlaten. Hierdoor zijn tenminste enkele levens gered.
Het zijn koude decemberdagen in 1952, zo koud dat er flink gestookt wordt in de stad. Dit zorgt ervoor dat de mist nog vervuilender wordt. Het begint op 5 december als een lichte mist, maar ’s nachts is er nog maar een paar meter zicht over.
Wat is smog?
Mist is niets anders dan een wolk aan de grond, wat ontstaat als de lucht afkoelt tot het dauwpunt. Het dauwpunt wordt bereikt wanneer waterdamp begint te condenseren tot kleine druppeltjes en er zo mist ontstaat. Deze mist is niet schadelijk voor je gezondheid, hooguit wat ongemakkelijk omdat je niets ziet.
In Londen werd deze mist gemengd met warme rook vanuit schoorstenen. Alsof er water op warme kolen wordt gegooid. Mist houdt namelijk alles vast wat er in de lucht hangt. Zo ontstaat er steeds meer mist, wat neerdaalt over de stad.
Vroeger, toen ze nog hout stookte, had Londen hier nog niet zo’n last van. Vanaf 1200 kwamen de kolen in de huishoudens en de smog buiten. De roet en rook die loskomt bij de verbranding van kolen irriteert de longen. Deze stoffen hangen dus ook in de smog, net zoals het giftige koolstofmonoxide en zwaveldioxide. Dit goedje zorgt ervoor dat mensen en dieren overlijden.
In het begin had nog niemand iets door, stonk het alleen maar. Maar steeds meer mensen gingen steenkool stoken en met de komst van de Industriële Revolutie ging het echt fout. In 1873 gingen in een week al 700 Londenaren dood door smog.
Dit is ook de periode waarin Harold Antoine Des Voeux de term smog bedenkt en omschrijft. Londen kleurt geel/bruin als er mist is en het windstil is, dat gebeurde soms wel 90 dagen per jaar. Zo ook in 1952, wanneer Londen vijf dagen omsingeld is door hogedrukgebieden. Veel Londenaren stierven doordat hun longen ontstoken raakten door het roet. Het zwaveldioxide van de kolen reageerde op de waterdamp en zo kwam er ook zwavelzuur in lucht. Dodelijk! Voor 4000 mensen in een korte tijd, maar het zorgde er ook voor dat 8000 mensen zoveel schade opliepen aan hun longen dat ze binnen een jaar aan de gevolgen stierven.
In de 20e eeuw lijdt een derde van de Britse stadse kinderen aan ziektes die gerelateerd zijn aan smog. Niet alleen de smog zelf is schadelijk, maar het zorgt ook voor een gebrek aan zonlicht.
De Franse schilder Claude Monet was echter op een positieve manier gefascineerd door de Londense kleuren. Geel, bruin, grijs, zwart, de kleuren veranderden met de hoeveelheid zon die door de mist kwam. Hij kwam drie keer (1899-1901) naar de stad en schilderde er bekende werken. Hij schilderde er de Waterloo bridge, Charing Cross Railway Bridge en de House of Parliament. “Zonder mist zou Londen niet mooi zijn”, aldus Monet.
Het leven tijdens de grote smog in Londen
Het is 5 december, rond drie uur in de middag trekt de mist de stad in. In de avond wordt het steeds mistiger. Werklui komen moeilijk thuis. Openbaar vervoer en auto’s stranden. Er moet iemand voor de wagen lopen om te kunnen navigeren. Dit gebeurt o.a. door politie met vuurlantaarns. In het centrum van Londen blijft het zicht 114 uur continu onder de 500 meter en 48 uur lang onder de 50 meter. Op de luchthaven van Heathrow blijft het zicht vanaf de ochtend van 6 december bijna 48 uur onder de 10 meter. Geen vliegtuig dus die kan vertrekken of landen. Theaters en bioscopen moeten dicht wanneer de mist in de zaal de omstandigheden ondraaglijk maakt. De weg naar huis is soms nog even zoeken, lantaarnlichten zijn niet meer te zien en de stoep ook niet. Een stok kan uitkomst bieden.
Maar thuis gekomen stink je enorm, je kleren zijn vies. Je komt gewoon zwart van het roet thuis, niet alleen je kleren, maar ook je gezicht. Thuis ben je niet altijd veilig, want bij velen trekt de smog gewoon hun huis binnen. Binnen was alles dus ook vies en grijzig.
Mensen en dieren worden gelijk ziek, vallen op straat om. Er zijn echter bijna geen ambulances, omdat ze door de smog niet kunnen uitrijden. Er moet iemand voor lopen. En als je dan al bij het ziekenhuis aankomt moet je hopen op een plekje, ze zijn overvol.
De begrafenisondernemers hebben het druk, soms zijn er wel tien doden per adres. Mensen sterven in hun eigen bed. Deuren moeten ingetrapt worden. Er is geen plek meer om de lichamen te bewaren of te begraven. Op de begraafplaats van Marylebone zijn tien anonieme graven van deze catastrofe, in de haast begraven.
Minister Harold MacMillan zegt dat hij er weinig aan kan veranderen. Hij kan immers het weer niet beïnvloeden. En de economische belangen vindt hij ook niet geheel onbelangrijk.
Blij is iedereen dan ook als het weer op 9 december omslaat en de smog uit de stad verdwijnt.
Er wordt lang beweerd dat er ‘maar’ 4000 mensen zijn omgekomen bij de grote smog van Londen. De 8000 mensen die in de maanden erna extra overlijden zouden komen van een griepepidemie zeggen de ministers van gezondheid. Dit blijken er echter maar zo’n 400 te zijn. Er zijn dus weldegelijk 12000 slachtoffers van de Londense mist in december 1952.
Gevolgen The Great smog of London
Een jaar later moest er toch iets gedaan worden. Er kwamen mondkapjes, zelfs voor honden, om de bewoners van Londen te beschermen. Harold MacMillan wist echter dat deze mondkapjes niet zouden helpen. De smog komt langs de mondkapjes alsnog in de longen. Gelukkig werd de smog dat jaar niet zo erg als in 1952.
De smog en de gevolgen daarvan schudden Londen wel wakker. Dit kon niet langer zo en er moet iets aan de luchtkwaliteit veranderen. Het zorgde voor de Clean Air Act uit 1956, sindsdien is het nog steeds wel eens mistig in Londen, maar nooit meer zoals in 1952. Toch zou een smogperiode in 1962 nog 750 doden eisen en in 1991 zijn er 180 doden te betreuren tijdens een smogperiode.
De Clean Air Act verbiedt het in huis verbanden van o.a. kolen in stedelijke gebieden doormiddel van ‘smokeless zones’. Het haalt niet alle smog weg, maar bewoners en de industrie schakelen wel over naar andere energiebronnen.
De wet wordt in 1968 herzien. De fabrieken die steenkolen, gas of andere brandstoffen verbranden moeten gebruik gaan maken van hoge schoorstenen. Zodoende komt de vieze lucht boven de mist uit. In 1974 komt de Control of Air Pollution Act, waarin staat wat de samenstelling van motorbrandstoffen moet zijn (en wat vooral niet).
Ondanks deze wet zorgde de toename van het gebruik van motorvoertuigen in de jaren tachtig en negentig weer voor een nieuwe soort smog. Deze werd veroorzaakt door de chemische reactie van de uitlaatgassen en zonneschijn. Met de milieuwet van 1995 is hier een einde aan gebracht. Hier staan onder andere de strenge milieuzones in bijvoorbeeld Londen in.
