De Victoriaanse tijd: van Queen Victoria tot de industriële revolutie

Het Victoriaanse tijdperk is bij velen bekend van de (vaak geromantiseerde) tv-series en films. Maar hoe was deze tijd echt? En wat heeft het de Britten gebracht? In dit artikel kijken we terug op de Victoriaanse tijd die liep van 20 juni 1837 tot 22 januari 1901, de regeerperiode van koningin Victoria.

Waarom wordt er een tijdperk naar een koningin vernoemd zul je denken. Dit komt niet alleen omdat zij in dat tijdperk regeerde, maar ook omdat er een bepaalde bouwstijl was in die periode en er veel veranderde op sociaal en politiek niveau. Dat zijn de reden dat het een apart tijdperk is geworden, en dan is het makkelijk het naar de regerend vorst te noemen. Zo heb je onder andere ook de Georgische tijdperk (1740-1820, George I-IV) en Edwardiaans tijdperk (1901-1910, Edward VII). Maar wat maakt de Victoriaanse tijd nu zo speciaal?

• Sociaal/gezondheid
• Architectuur
• Wereldmacht/Britse Rijk
• Oorlogen
• Politiek
• Ierse hongersnood
• Technologie/Uitvindingen
• Cultuur/literair
• Koningin Victoria

Sociaal/gezondheid

De Victoriaanse tijd staat vooral bekend om zijn preutsheid, maar dit is maar gedeeltelijk waar. Vrouwen spreken inderdaad weinig over seks en seksualiteit. Ze weten er hierdoor ook weinig vanaf, ook niet van de bevalling.
Er wordt echter wel veel gepubliceerd over seksualiteit, maar dit is voor geleerde mannen. Mannen op zich zijn ook een stuk losser met dit onderwerp. Er zijn prostituees en het hebben van seks geeft ook zeker status.

Vooral de sekse verschillen zijn zeer normaal voor het Victoriaanse tijdperk. Vrouwen mogen weinig, moeten vooral (thuis) wachten op een goede man en daarna er voor het gezin zijn. Mannen hebben de macht, thuis en in de wereld. Zij werken en verdienden het geld. Queen Victoria is dan ook echt een uitzondering. Natuurlijk kan dit niet bij arme gezinnen, daar werken de vrouwen en kinderen dan ook gewoon mee om rond te komen. Een fabriekswet in 1830 beperkt geleidelijk het aantal uren dat vrouwen en kinderen mogen werken in de textielindustrie. Maar er blijven nog genoeg uren over om te werken en in andere sectoren is er helemaal geen maximum.

Het onderwijs wordt in 1880 verplicht gesteld voor kinderen tot de leeftijd van tien jaar. Om onderwijs voor iedereen bereikbaar te maken komen er nieuwe staats- of ‘ board’ scholen, naast de kerkscholen. Tegen 1900 is er bijna universele geletterdheid, een groot verschil met het slechte begin van de het victoriaans tijdperk. Het kind zijn wordt ook belangrijker. Kinderen mogen kinds zijn en er komen meer producten voor deze doelgroep (zoals kinderverhalen alla Alice in Wonderland en Black Beauty). Queen Victoria schijnt hier een voorbeeld voor te zijn geweest. De Britten zagen haar omgang met haar negen kinderen als mooi gezinsleven.

Naast je geslacht is ook je klasse zeer belangrijk. Je behoort tot de arbeiders-, (laag of hoog) midden- of hogere klasse. Dit is vaak al bij je geboorte bepaald. Opklimmen in de klasse-ranglijst is maar voor weinigen weggelegd. Het bepaalt o.a. je opleiding, inkomen, beroep, vrienden, politieke voorkeur en vrijetijdsactiviteiten. De middenklasse groeit wel in het 19^e-eeuws Verenigd Koninkrijk, maar het is nog steeds de hogere klassen die de politiek bepaalt. Zij bezitten titels, rijkdom en/of land.

Dat het beter met de middenklasse gaat zorgt ervoor dat winkelen (en de warenhuizen) goed lopen en dat ook vakanties (veelal in eigen land) normaler worden. De vergroting in de middenklasse zorgt ervoor dat ook zij personeel onder zich krijgen en er steeds meer dienstmeiden (veelal tussen de 15-20 jaar) kwamen. Zij wonen in de dienstvleugels van de landhuizen en hebben het daar best goed.

De omstandigheden in de steden, die enorm zijn gegroeid door de industriële revolutie, zijn erbarmelijk voor de arbeidersklasse. Werknemers hebben een slechte huisvesting, lange werktijden en dan liggen infectieziektes en vroegtijdig overlijden op de loer. Buiten de steden is het werk niet veel beter. Het is hard werken in molens, mijnen, fabrieken en in de haven. Pas in 1847 komt er een wet die zowel de maximale werktijd voor volwassenen als kinderen beperkt tot 10 uur per dag.

Door massaproductie wordt ook kleding, souvenirs, kranten en dergelijke voor bijna iedereen betaalbaar aan het einde van de 19^e eeuw. Ook steeds meer huizen worden aangesloten op schoon water, riolering en zelfs gas.

Tegen de pokken komt een vaccinatiewet, hierbij moeten alle kinderen geboren na 1 augustus 1853 zich verplicht laten inenten tegen pokken. Helaas is er destijds niets gevonden tegen tuberculose, wat vele doden tot gevolg heeft. Lokale gezondheidsraden schroeven wel de hygiëne op, omdat men erachter komt dat o.a. verontreinigd water voor ziektes zorgt.

Er wordt weinig aandacht besteed aan de algemene gezondheid vanuit de regering, er gaat meer geld naar standbeelden en statige gebouwen. De trots van het British Empire moet gedeeld worden. Maar er wordt niet alleen voor de elite gebouwd, er komen ook zwembaden, bibliotheken en wasplaatsen.

Charles Darwin zorgt er vanaf eind 1859 voor dat mensen anders gaan kijken naar religie en de evolutie. Hij brengt dan het controversiële On the Origin of Species uit, waarin hij zijn theorie van natuurlijke selectie presenteert en de scheppingstheorie in twijfel trekt.

Victoriaanse architectuur

Het beroep van architect verandert enorm begin 19^e eeuw. Zijn ze daarvoor nog vooral ontwikkelaars en inspecteurs, worden deze rollen rond 1820 allemaal los gelaten. Hierdoor is de architect een creatief beroep met vrijheden. In 1834 start het Institute of British Architects (vanaf 1837 Royal Institute of British Architects).

De spoorwegen zorgen voor nog meer veranderingen in bouwstijl. Bedrijven kunnen makkelijker in andere plaatsen hun werk doen. Door de stoomkracht zijn ijzeren frames, spiegelglas, terracotta en gepolijst graniet in veelvoud beschikbaar.

De Victoriaanse gebouwen bieden een breed spectra aan stijlen. De meeste Victoriaanse gebouwen zijn klassiek, hoewel de stijl flexibeler en gevarieerder werd gebruikt. Denk onder andere maar aan het Osbourne House op Isle of Wight.

Halverwege de 19^e eeuw komt echter de neogotiek meer op, het wordt graag beschouwd als de nationale stijl. Hierdoor is ook het nieuwe Houses of Parliament, nadat het oude Palace of Westminster in 1834 uitbrandde, in deze stijl gebouwd. De Neogotiek symboliseerde de traditionele identiteit van het christendom en is daarom ook veel gebruikt voor Anglicaanse kerken.

Door deze link met het geloof krijgt het niet iedereen mee. Een ander veelvoorkomende stijl is die van Arts and Crafts, waarin traditionele ambachten naar voren komt. Middeleeuwse vakmanschap met 19^e-eeuwse luxe.

De victoriaanse tijd is ook kenmerkend door de opkomst van tuinen, waaronder ook de openbare botanische tuinen. Zo opent in 1840 de Royal Botanic Gardens in Kew voor het eerst zijn deuren voor het publiek. De strakke statige tuinen kwamen helemaal in. Ook de stadsparkern met kiosken zien steeds meer het daglicht.

Wereldmacht/Britse Rijk

Londen is de hoofdstad van de wereld. Door het grote Britse rijk is dit de plek voor handel en handelaren. Grondstoffen, zoals thee en ruwe katoen, komen vanuit de gehele wereld aan en gaan richting de klanten en fabrieken. Massaproducten, zoals keramiek en textiel, uit de Britse fabrieken gaan de wereld over.

Het rijk wordt in de tijd van Victoria nog verder uitgebreid met o.a. Hongkong en Nieuw-Zeeland. In mei 1876 wordt Victoria tot keizerin benoemd van het onder Brits bewind staande India. Alleen Zuid-Afrika verlaat het Britse Rijk na een bloedige Boerenoorlog (1881).

Tegen het einde van Victoria’s regering strekt het Britse rijk zich uit over ongeveer een vijfde van de wereld en bevat het bijna een kwart van de wereldbevolking.  

Victoriaanse tijd: oorlogen

De meeste oorlogen in het Victoriaanse tijdperk gaan over de koloniën. De eerste waar Koningin Victoria mee te dealen heeft is de Eerste Opiumoorlog (1839–1842) tussen Engeland en China. Het heeft als doel om China te forceren om Brits opium in te voeren. Dit wil China niet vanwege de verslaafden en de grote kosten (al het zilver wat naar de Britten gaat). Op 29 augustus 1842 wordt het Verdrag van Nanking getekend, waarbij de Britten hun zin krijgen. Ze krijgen Hongkong met zijn haven en vier andere havens worden opengesteld voor de handel.

Er zijn ook nog oorlogen in India (Indiase opstand van 1857), het Zoeloerijk (Zoeloe-oorlog, Zuid-Afrika 1879), Egypte (de bezetting, 1882) en in Zuid-Afrika (de Boerenoorlog, 1881 en de Tweede Boerenoorlog in 1899). De Boerenoorlog verliezen de Britten, waarmee ze ook het land verliezen. Deze winnen ze ook niet meer terug met de tweede oorlog.

Op 28 maart 1854 verklaren Frankrijk en Groot-Brittannië de oorlog aan Rusland. De Europese grootmachten willen met de Krimoorlog invloed houden in het Ottomaanse rijk. Daarnaast willen ze de christenen (een minderheid) die er wonen beschermen. In 1855 wordt de Vrede van Parijs getekend, Frankrijk en Groot-Brittannië hebben gewonnen.

Tijdens deze oorlog helpt Florence Nightingale als verpleegkundige mee aan het front. Daar toont ze aan dat je door betere sanitaire voorzieningen de sterfte verminderd.

Politiek

Op het Europese vasteland is dit de tijd van revoluties, het Verenigd Koninkrijk houdt zich hier buiten door kleine aanpassingen. Belastingverlagingen en minder staatsinmenging zijn genoeg om de (meeste) demonstranten thuis te laten.

In de Victoriaanse tijd krijgen wel veel meer mensen stemrecht. Is dat in het begin nog maar een half miljoen mensen, in 1829 mogen er ook katholieken heren gaan stemmen. In 1832 komen daar de meeste mannen uit de middenklasse bij. In 1867 en 1884 wordt het kiesrecht uitgebreid met arbeiders uit de arbeidersklasse. Vrouwen moeten wachten tot na de Victoriaanse tijd, zij krijgen pas in 1918 stemrecht wanneer ze ouder waren dan 30. Vanaf dan mogen ook alle mannen vanaf 21 stemmen.

Koningin Victoria was erg gecharmeerd van Lord Melbourne (Whig) en is dan ook (lichtelijk) teleurgesteld wanneer Sir Robert Peel premier wordt. Hij is een zoon van een fabrikant uit het noorden, wat een verruiming van de sociale achtergrond van de Torries laat zien.

De politiek in de tijd van Peel is erg verdeeld over de vraag of de Britse handel vrij gegeven moet worden of worden beschermd. Uiteindelijk komen er de graanwetten in 1846, waardoor er meer (goedkoper) graan geïmporteerd kan worden in Groot-Brittannië.

Op 9 december 1868 verslaat liberaal William Gladstone de conservatief Benjamin Disraeli in het premierschap. Een functie die hij vier termijnen bekleed. Zijn nalatenschap omvat hervormingen voor Ierland, het opzetten van een programma voor basisonderwijs en het instellen van geheime stembiljetten bij verkiezingen.

Ierse hongersnood

De bevolking van het Verenigd Koninkrijk bij de troonsbestijging van Victoria in 1837 bedaagt ongeveer 25,5 miljoen, van wie er acht miljoen in Ierland wonen. Bij haar dood in 1901 is dit nog maar 4,5 miljoen. De Ieren leven voornamelijk van de landbouw, met name de aardappel. Waar in de rest van het Verenigd Koninkrijk de industriële revolutie om haar heen grijpt blijft het qua fabrieken stil in Ierland. Zo kan het dat in september 1845 de grootste ramp van het land zich volstrekt. De aardappelziekte, aardappels beginnen te rotten, wat het begin is van vier jaar hongersnood. Een miljoen Ieren komen om van de honger, bijna twee miljoen Ieren vertrekken naar Groot-Brittannië, Australië en Noord-Amerika in de hoop op een beter leven.

De Ieren zijn teleurgesteld in Groot-Brittannië, ze hadden gehoopt mee te kunnen profiteren van dit succesvolle land. Ze vinden echter dat ze alleen gebruikt zijn wanneer dit nodig was, en voor de rest niet belangrijk genoeg gevonden worden. Er is in de Victoriaanse tijd een aantal keer geprobeerd om Ierland af te scheiden, dit komt echter steeds niet door het parlement. Het zal pas na deze periode, in december 1921, gebeuren dat het vredesverdrag wordt ondertekend en Ierland een vrijstaat wordt. Nadat in 1937 een nieuwe grondwet is aangenomen is Ierland niet langer deel van het Gemenebest. En met het uitroepen van de republiek in 1949 was het pas echt een zelfstandig land.

Technologie/uitvindingen

Op technologisch vlak gaat het hard tijdens de Victoriaanse tijd. Ruim een maand nadat Victoria op de troon komt vindt het eerste wapenfeit plaats. Op 25 juli 1837 wordt de eerste elektronische telegram verstuurd tussen de Engelse uitvinder William Fothergill Cooke (in Camdon Town) en wetenschapper Charles Wheatstone (in Euston). Het maakt de wereld een beetje kleiner, vooral wanneer de eerst trans-Atlantische verbinding opgezet is. De verbinding zorgt ervoor dat Reuters in 1851 het nieuws steeds sneller kan verkrijgen, waardoor het (wereld)nieuws steeds sneller bij de mensen komt. In 1858 stuurt Queen Victoria het eerste bericht naar de Amerikaanse president James Buchanan.

Niet alleen de telegram, maar ook de postzegel zorgt voor een makkelijkere communicatie. Op 1 mei 1840 ziet de ‘Penny Black, ’s werelds eerste postzegel het levenslicht. Hij kost één penny en heeft een portret van Victoria als afbeelding. In 1841 worden er meer dan 70 miljoen brieven verstuurt, dat verdrievoudigd in twee jaar tijd.

Deze brieven kunnen natuurlijk veel makkelijker door het land verspreid worden door de treinen. Er zijn al verschillende kleine lijnen door het land, maar halverwege de 19^e eeuw gaat het hard. De lijnen worden steeds meer een netwerk en de prijzen voor vervoer dalen.

Qua vervoersmiddelen komt er ook de fiets bij, de Penny-Farthing om precies te zijn. Een fiets met een groot voorwiel en geen remmen. Levensgevaarlijk dus, maar hij wordt volop gebruikt tot in 1880 er een fiets komt met twee gelijke wielen. De eerste auto in Groot-Brittannië wordt in Walthamstow in 1892 gemaakt.

Op 1 mei 1851 vindt het geesteskind van Prins Albert de Grote Tentoonstelling plaats. Deze wordt gehouden in het Londense Crystal Palace en heeft meer dan 10.000 exposanten die de technologische wonderen van de wereld tonen. Dit loopt van kunsttanden naar landbouwmachines tot telescopen. Zes miljoen bezoekers wonen de eerste wereldtentoonstelling bij, voordat deze in oktober sluit.

Ook het eerste telefoontje is gepleegd in de Victoriaanse tijd. Op 10 maart 1876 belt de Schot Alexander Graham Bell met Thomas Watson, zijn assistent.

Andere nieuwe uitvindingen in deze tijd: ijs, fotografie, staal, brievenbussen, Jelly baby (snoepjes) en de chocolade paasei. Koningin Victoria was de eerste monarch die ooit op de foto ging (1844), al ging Prins Albert al twee jaar eerder op de gevoelige plaat.

Victoriaanse cultuur/literair

De Victoriaanse tijd heeft vele grote schrijvers voortgebracht, denk bijvoorbeeld aan George Eliot, Elizabeth Gaskell, Arthur Conan Doyle, Charlotte, Emily en Anne Brontë, Robert Louis Stevenson, Lewis Carroll en William Makepeace Thackeray. Maar de bekendste is toch wel Charles Dickens. Hij publiceert in 1843 A Christmas Carol. Maar ook zijn Oliver Twist, Great Expectations, David Copperfield en Nicholas Nickleby waren successen. Boeken worden, doordat de geletterdheid enorm groeit en de productie steeds makkelijker is, steeds populairder. Dit zorgt er ook voor dat tijdschriften en kranten steeds meer verspreid worden.

Ook culturele uitstapjes zijn steeds makkelijker door de stijgende rijkdom van de Britse burgers. Er openen steeds meer zalen waar dans, komedie en muziek is geprogrammeerd. Deze muziekzalen trekken niet alleen de rijke elite, maar ook de middenklasse en welgesteldere arbeidersklasse komen.

Koningin Victoria

Queen Victoria komt op 18-jarige leeftijd in 1837 op de troon na het overlijden van haar oom William IV. Ze is Brits op een na langst regerende vorst, op de huidige Elizabeth II na. 

Ze wil graag een goede koningin worden en werkt dus hard hiervoor. Dit houdt haar ook tegen bij haar huwelijk. Ze is bang dat als ze getrouwd is en kinderen heeft gekregen ze de macht moest overdragen aan haar man Albert. Maar de liefde overwint het toch en op 10 februari 1840 trouwt prins Albert van Saksen-Coburg-Gotha met zijn nicht Koningin Victoria. Ze krijgen negen kinderen. Na zeventien jaar huwelijk wordt ze weduwe wanneer Albert in 1861 sterft aan tyfus.

Victoria is daarna in diepe rouw, ze draagt haar kroon niet meer en is altijd in zwart. Het duurt jaren, tot 1877, voordat premier Benjamin Disraeli iets vindt om haar te laten opleven. Ze wordt benoemd tot keizerin van India. Langzaam komt ze meer naar buiten en kan het publiek haar weer omarmen.

De koningin heeft in haar leven wel vele standbeelden laten neerzetten van haar man Albert. Daarnaast richt de het Albert & Victoria Museum en de Royal Albert Hall op in Londen.

Op 22 januari 1901 sterft Koningin Elizabeth op 81-jarige leeftijd op Isle of Wight in het Osbourne House. Dit betekent ook het einde van het Victoriaanse tijdperk. Haar oudste zoon volgt haar op als Edward VII.

Lees hier meer over het Britse Koninklijk huis na Victoria.