De Gower, een rustig schiereiland in Zuid-Wales, combineert serene landschappen met een rijke geschiedenis. Hier kun je struinen langs stille zoutwatermoerassen, prehistorische heuvelforten en kerkjes met verhalen uit lang vervlogen tijden. De wandeling door Llanmadoc en Landimore March voert je door een gevarieerd landschap, van heuvelachtige paden tot historische ruïnes, met onderweg uitzichten die je doen vergeten dat de bruisende stad Swansea vlakbij ligt. Sierd Jan Tuinstra neemt ons mee naar Llanmadoc en Landimore March in zijn gastblog.
“So fierce was the slaughter that the blood rose above the warriors’ boots”
Wynford Vaughan Thomas, Portrait of Gower, 1976
Nu een vredig en zelfs liefelijk gebied, maar zoals blijkt uit het citaat, heeft het ook andere verhalen te vertellen. Maar daarover later meer.
De Gower
Llanmadoc en Landimore March bevinden zich op de Gower, een schiereiland in Zuid Wales. Het gebied is benoemd tot “Area of outstanding natural beauty (AONB)”, oftewel een gebied met buitengewoon natuurschoon. Het ligt direct ten westen van Swansea, de tweede stad van Wales. Deze stad met voorsteden sluit het schiereiland bijna geheel af van de rest van Wales.
Merkwaardig genoeg is het schiereiland zelf nauwelijks aangetast door de stad. Zodra je de stadsgrens van Swansea gepasseerd bent, opent zich een landelijk, liefelijk en rustig landschap voor je. Zelfs in het hoogseizoen is het hier niet razend druk met dagjesmensen uit de stad. De bewoning bestaat uit verspreid liggende kleine dorpjes en boerderijen in een heuvelachtig landschap.
Een heuvelrug van oost naar west deelt het schiereiland in tweeën. De zuid- en westkust bestaan uit mooie stranden, rotsen en hier en daar indrukwekkende kliffen. De noordkust is, voor Britse begrippen, zeer bijzonder. Hier bevindt zich namelijk een zoutwatermoeras, in Nederlandse termen een waddengebied. Een boeiende geschiedenis, met de overblijfselen van prehistorische grafmonumenten, heuvel forten, kastelen en kerkjes, maken het schiereiland af. En het zou geen deel van het Verenigd Koninkrijk zijn als het niet volop de mogelijkheid bood tot wandelen. De onderstaande wandeling is hier een voorbeeld van, en zeker niet de enige mogelijkheid.
De wandeling: Llanmadoc en Landimore March
Startpunt: Llanmadoc
Er is een parkeerplaats vlak bij de kerk van St.Madoc in Llanmadoc. Gratis, maar met een doos voor een vrijwillige bijdrage. Na dat je de parkeerplaats bent afgelopen kun je gelijk naar recht afslaan en aan de wandeling beginnen. Wij hebben er echter voor gekozen om eerst een klein stukje heuvelopwaarts te gaan om de kerk van St.Madoc te bezoeken.
St.Madoc
St.Madoc was een Keltische heilige, afkomstig uit Ierland, die volgens de overlevering deze kerk rond 450 n.Chr. heeft gesticht. Llanmadoc betekent in het Welsh “de kerk van Madoc.”
Dit is de kleinste kerk van Gower, fraai gelegen net buiten het dorp, met uitzicht over zee. De huidige kerk is uit de 13e eeuw, maar is gebouwd op een al veel oudere voorloper uit de 5e eeuw. Weliswaar is de kerk ‘gerestaureerd’ in de Victoriaanse periode, maar de sfeer is nog steeds middeleeuws.
Grafmonumenten uit die beginperiode staan in de kerk in nissen en een 6e-eeuwse grafsteen met inscriptie vind je in een vensterbank. De tekst luidt: “dvectieFilivsGuanHic Facit.” Te vertalen met: (A)dvectus, zoon van Guan(us) ligt hier. Wie Advectus was, is helaas niet overgeleverd.
Het moeras van Cwm Ivy
Vanaf de kerk loopt een weg heuvelafwaarts richting het gehucht Cwm Ivy. Als de huizen van het dorpje in zicht zijn is er links een houten hek dat toegang geeft tot een pad door het bos bij het moeras van Cwm Ivy. Na een korte doorsteek door het bos loopt het pad verder langs het moeras. Dit moeras was tot 2014 bedijkt gebied. In dat jaar brak de middeleeuwse wal door en drong de zee weer binnen.
Vanuit de National trust, die grote delen van het Britse landschap beheert, werd besloten de zeekering niet te herstellen, maar de natuur zijn gang te laten gaan en het gebied terug te laten keren tot zoutwatermoeras. Het biedt op het moment een wat desolate indruk, met zijn bomen die door de invloed van het zoute water zijn doodgegaan. Andere natuur doet het echter geweldig. In de vogelkijkhut, die langs het pad is gebouwd, kun je uitleg krijgen over dit project en wat er al zoal aan flora en fauna te zien is in het nieuwe moeras.
Wadden van Landimore
Vanaf de vogelkijkhut buigt het pad langzaan naar rechts af. Hier komen aan de linkerkant de wadden van Landimore in zicht en recht vooruit het dal met de monding van het riviertje de Burry Pill. Hier begint ook de bewoonde wereld weer, met een fraai gelegen cottage direct naast het pad. Het bijzondere aan deze plek is echter niet het huis, maar de iets verderop zichtbare stapeling stenen. Dit is meer dan het lijkt, het is in feite een rond drooggestapeld structuurtje. Dergelijke structuren werden in Wales tot in de 18e eeuw gebruikt als varkenshokken, en dit is een van de best bewaard gebleven exemplaren.
Iets verderop, rechts naast het pad, bevindt zich een hek waar een nieuw aangelegde route naar de wadden begint. Verdwalen is niet mogelijk, de rotsformatie van North Tor Hill is een prominent aanwezig richtpunt.
Langs de wadden
Halverwege is er een oversteek met stapstenen over de Burry Pill, door middel van een aantal ingenieus toegepaste betonblokken. Niet alleen kan het water langs de betonblokken stromen, ook de blokken zelf zijn hol zodat het water zo veel mogelijk vrijheid heeft om door te stromen en wandelaars toch het riviertje kunnen oversteken.
Langs de route liggen ook diverse delen van stenen wallen, restanten van pogingen om een stukje wad af te scheiden van de zee om het zo als weidegrond te kunnen gebruiken. Op North Tor Hill bevinden zich de restanten van wallen van een prehistorisch fort, maar helaas ligt de rotsformatie op land in privé bezit en is zij niet toegankelijk. De wadden strekken zich ondertussen voor je uit met overal slenken en geulen die het landschap doorsnijden. En overal lopen schapen, die het op het wad goed toeven vinden. Het vlees van deze zoutwaterlammeren staat bekend als lokale lekkernij.
Great Pill
Onder de begroeide kliffen door langs het wad loopt de route verder richting het oosten. Deze hoge kust, Tor Gro, is tegenwoordig bebost, maar in de 19e eeuw was dit een kaalgeslagen rotskust waar kalk werd gewonnen. Bij Landimore was een haventje waar kalk in schepen werd geladen voor vervoer over de hele wereld. Toegang naar zee liep via de grootste geul in het gebied, de Great Pill. Van deze activiteiten is nu nauwelijks nog iets zichtbaar. De haven is verland, de industrie verdwenen, alleen bij Landimore bevindt zich nog het restant van een enkele kalkoven. In een uitloper van de Great Pill liggen nog wat sloepen te vergaan, wrakken van de kleine vissers die Landimore tot aan het eind van de vorige eeuw nog als haven gebruikten.
Het kasteel van Bovehill
Vlak voordat de kust afbuigt naar Landimore en de restanten van de haven worden bereikt loopt een pad schuin de helling op. Dit pad stijgt afbuigend naar rechts naar de top waar enige huizen staan. Hier bevinden zich ook de restanten van het eens zo trotse Bovehill Castle. Het is even zoeken, want de resten van het kasteel blijken verstopt in de achtertuin van een van de huizen.
Veel meer dan wat muurfragmenten is het niet, de grootse delen zijn zijn nog maar enkele meters hoog. Feitelijk was het ook geen kasteel, maar een versterkt herenhuis. Gebouwd in de 15e eeuw werd het een eeuw later al beschreven als ruïne. Een vergelijkbaar, maar succesvoller en beter bewaard gebleven versterkt herenhuis, bevindt zich enkele kilometers verder oostelijk aan de kust: Weobley Castle . Vanaf Bovehill kun je het boven de bomen uit zien steken. Ook bezocht, maar niet tijdens deze wandeling.
Het pad vervolgt zijn weg tussen de gebouwen van Bovehill Farm. Waarschijnlijk deels gebouwd van de stenen van het kasteel is ook deze boerderij hard op weg om weer deel van het landschap te worden.
Kittle Hill
De laan van de boerderij draait met een bocht naar het oosten en nog net in de bocht bevindt zich in de wal die de laan afscheidt van het weiland een doorsteek, bestaande uit een op zijn kant gezette platte rots met opstapje. Hierdoor kun je via het weiland rechtuit je weg vervolgen. Eenmaal het weiland overgestoken kom je via een hek terecht bij een weg. Dit is de weg tussen Landimore en Cheriton. Steek hier de weg schuin over naar een landweggetje.
Na een korte wandeling wordt Kittle Hill bereikt met rechts van het pad een cottage met in de muur een mozaïek met vogel. De verbastering van Kittle Hill naar Kite Hill is waarschijnlijk een bedenksel van de maker, maar het is een mooi plaatje.
Bury Pill
Vlak na het huis loopt een pad schuin de helling af, het bos van Cheriton en het beekdal in. Beneden aangekomen is er een kruispunt van paden. Hier gaan we rechts, maar eerst lopen we rechtdoor naar een beekje dat we al eens eerder ontmoet hebben, de Burry Pill, en zijn oude brug. Deze Packhorse Bridge is een smalle brug, bedoeld voor lastdieren en mensen te voet. Het is een vroeg 17e-eeuwse constructie, die het mogelijk maakte om de Burry Pill droog over te steken. Dat was in de zomer niet een groot probleem, maar in de herfst een ander verhaal.
We keren op onze schreden terug en volgen vanaf het kruispunt het oude pad naar Cheriton. Links naast ons loopt het beekje en hier en daar tussen de bomen zijn sporen te zien van de watermolen die hier ooit gestaan heeft. Het best herkenbaar is de gekanaliseerde toevoer, de ‘leat’, van het water naar de molen. Langs weilanden en door een enkele ‘kissing gate’ komen we uit in Cheriton, recht tegenover de kerk van St.Cadoc.
Cheriton
Cheriton is een verbastering van ‘churchtown’, kerkdorp. De kerk van Cheriton stamt uit het begin van de 14e eeuw. De kerk is gebouwd door de orde van de Johannieters die hier in het begin van de 14e eeuw een aantal kerken kregen toegewezen, waaronder ook de eerder bezochte kerk van St Madoc. Hij vervangt waarschijnlijk een eerdere kerk die aan de kust in Landimore heeft gelegen. Deze nieuwbouw verklaart mogelijk ook waarom de kerk de meest ‘Engelse’ kerk van de middeleeuwse kerken van Gower is.
Niet alleen de kerk stamt uit deze periode, ook de ten noorden boven de kerk gelegen ‘Glebe Farm’ stamt uit deze periode. Het is waarschijnlijk gebouwd als pastorie of mogelijk als commandeurswoning voor de Johannieter orde. Het is het oudste bewoonde huis van Gower. Door de vele verbouwingen is het van buiten echter nauwelijks meer herkenbaar als middeleeuws.
St Cadoc, niet te verwarren met de eerder genoemde St. Madoc, is een van de bekendere Welshe heiligen en een lokale koning. Geboren rond 500 is hij opgeleid door Ierse missonarissen. De oorspronkelijke kerk in Landimore is waarschijnlijk niet door hemzelf gesticht, maar door de plaatselijke christelijke gemeenschap aan hem gewijd.
De heuvel van Llanmadoc
Na de kerk bewonderd te hebben vervolgen we onze route. Via de hoofdweg kruist de route weer de Burry Pill en loopt een stukje verder totdat de hoofdweg naar rechts afbuigt. Hier in de bocht ligt de toegang tot een aantal huizen, een steil klein weggetje dat overgaat in een bospad. Dit is het begin van de grootste klim van de wandeling. Van hieruit klimt de wandeling via het bos naar de heuvel van Llanmadoc, met een hoogte van 185 meter.
En bijna die hele 185 meter moet genomen worden, want Cheriton zelf ligt maar enkele meters boven zeeniveau. Na het klimmen door het bos kruist het pad een weg en vanaf daar ligt de heuvel vrij voor je. Dat er ondertussen al aardig hoogte gewonnen is, is duidelijk te zien aan de fraaie uitzichten.
The Bulwark
Nog voor het hoogste punt kom je aan bij The Bulwark, een heuvelfort op de oostflank van de heuvel. Dit heuvelfort stamt uit de IJzertijd. Het is een ‘multi vallate hillfort’ wat wil zeggen dat het uit meerdere sets van wallen bestaat. Die wallen zijn ter plekke nog goed zichtbaar, met hoogtes tot drie meter. Vroeger waren de wallen hoger en steiler en werden ze bekroond door een palissade; niet een gemakkelijke plek om binnen te dringen.
Een fort als dit werd waarschijnlijk niet permanent bewoond, maar alleen in tijden van oorlog. Over dit fort doet plaatselijk een legende de ronde. In een ver verleden hadden de bewoners van dit fort ruzie met die van een naburig fort. Om hun eer te verdedigen besloot de leider, een zekere Tonkin, de vijand te lijf te gaan. In de laagte ten zuiden van het fort ontmoetten de beide kampen elkaar. Er volgde een bloedige veldslag die eindige met de dood van Tonkin. Zo bloedig, dat de slag bleef hangen in het geheugen. Het openingscitaat van dit artikel komt uit deze legende, vastgelegd door de lokale Welshe historicus Wynford Vaughan Thomas.
Vanaf het fort is het nog een paar tientallen meters naar het hoogste punt, vanwaar er schitterende uitzichten zijn over het grootste deel van Gower. Een plek om even te zitten en te genieten van het landschap.
De laatste loodjes
Daarna voert de wandeling heuvelafwaarts en na een ontspannen stukje lopen eindig je in Llanmadoc. Het is een aangenaam dorpje en sommige huizen zijn duidelijk Welsh. Diverse hebben namelijk een rode draak als sierelement. De fraaiste zit op een nok van een dak, maar er zijn meerdere te vinden. Probeer ze maar te ondekken. Door het dorp heen lopend naar het westen kruist de route de hoofdweg en eindigd bij de kerk. Voor wie die nog niet bezocht heeft is dit een mooie gelegenheid, en anders is het nog een kort stukje naar de parkeerplaats.
Voor diegene die van al dit moois en het wandelen trek heeft gekregen: aan de oostrand van het dorp ligt de Brittannia Inn . Een populaire plek onder bezoekers van de Gower en je zult hier meer mensen zien dan tijdens de hele wandeling. Doe hier nieuwe energie op, want de Gower heeft nog meer te bieden. En niet alleen op het gebied van wandelen!
Meer informatie
Handig:
- OS Explorer map 164, Gower/Gwyr, Llanelli
Sites:
- https://www.visitswanseabay.com/destinations/gower-peninsula/ De officiële toeristische informatie site van het District Swansea, waartoe de Gower behoort
- http://www.castlewales.com/ Een door een liefhebber opgerichte site met gegevens over bijna alle kastelen in Wales en een sectie over de middeleeuwse kerken in Wales.
- https://cadw.gov.wales/ De site van de Cadw, de (archeologische) monumentenzorg van Wales.De Cadw geeft vele, prachtig geïllustreerde, gidsen uit van allerlei monumenten in Wales
Om te lezen:
- Draisey, Derek. The people of Gower (Swansea 2003, te vinden op Bol ).
- Gregor, Gary & Luke Toft. The Churches and Chapels of Gower, The Gower Society (Swansea 2007).
- Thomas, Wynford Vaughan. Portrait of Gower (Londen 1976, te vinden op Bol ).
- Williams, Diane M. Gower, A guide to Ancient and Historic Monuments on the Gower Peninsula, Cadw ( Cardiff 1998).
Alle foto’s copyright S.J.Tuinstra.
